Schema therapie
Dagelijks hebben wij te maken met allerlei situaties waarbij onze gedachten, gevoelens en gedrag een rol spelen. De basis hiervoor ligt vaak in de kindertijd. Je hebt toen bepaalde gedragingen aangeleerd en verder uitgebouwd omdat die voor jou werkten. Ze voelden veilig en waren competent. Bij sommige mensen hebben de gedragingen uit hun kindertijd nu een disfunctie. Hun gevoelens, gedachten en gedrag zitten hun in de weg bij het dagelijks functioneren. Doordat deze drie met elkaar samenhangen, trappen ze vaak in dezelfde valkuil en trekken ze vaak dezelfde verkeerde conclusies. Iemand die in zijn kindertijd te maken heeft gehad met grensoverschrijdende ervaringen in zijn intieme kring zal later vaak enige afstand en argwaan tegenover mensen houden. Hij heeft geleerd dat mensen van wie hij houdt misbruik van je kunnen maken en dat je je nooit te kwetsbaar moet opstellen. Dit is een gedachte uit de jeugd van toen hij zich openstelde, kwetsbaar was en intiem was en dit toen ver overschreden werd. Deze ‘’fout’’ getrokken conclusie noemen we een schema. De persoon heeft zich die manier van denken,voelen en handelen eigen gemaakt. Hij gaat uit van de grondgedachte die neerkomt op: De wereld is gevaarlijk en er wordt misbruik van mij gemaakt. Hij voelt zich vaak in de val gelokt. Qua gedrag komt dit vaak neer op afstand houden, een muur opbouwen en jezelf niet kwetsbaar opstellen.
Bij schema gerichte therapie gaat het er dus om het verband te ontdekken tussen en inzicht te krijgen in het denken, voelen en handelen. Vaak heeft iemand wel een aantal trekken van bepaalde schema’s maar ondervind hij er geen hinder van. Af en toe een beetje reserve is juist goed want naïviteit is ook weer niet handig. De reden dat iemand hier geen hinder van ondervind maar dit goed kan relativeren ligt vaak ook in de jeugd. Omdat ze zo vroeg zijn ontstaan zijn ze zeer hardnekkig, zelfdestructief en levenslange patronen. Lang nadat we het huis waarin we opgroeiden, verlieten kunnen we situaties blijven opzoeken waarin we mishandeld, genegeerd of gecontroleerd worden. Onze schema’s bepalen dan de manier op waarop we voelen, denken, handelen en omgaan met anderen. Het is juist zo moeilijk om je schema te veranderen omdat je er zo vertrouwd mee bent geworden. Bij mensen die een muur om hun heen hebben voelt deze schijnveiligheid juist zo vertrouwd en veilig. Verder heeft de mens een behoefte aan vastigheid want wat is nu de juiste manier van handelen als je ouder ineens wegvalt? De meeste mensen willen tegelijkertijd wel maar ook weer niet veranderen en dit maakt het ook zo lastig. Schema’s ontstaan door een combinatie van temperament en omgevingsinvloeden. Hieronder bespreken we ze kort.
Temperament:
Je temperament is je aangeboren emotionele aanleg. Hieronder wordt uitgelegd van welke eigenschappen wij denken dat ze aangeboren zijn.
Verlegen – Ondernemend
Emotioneel vlak – Emotioneel heftig
Angstig – Onbevreesd
Onkwetsbaar – gevoelig
Passief – Agressief
Een angstig kind dat in een onveilig omgeving opgroeit, zal sneller nog angstiger worden dan een onbevreesd kind. Echter met een goede liefdevolle omgeving zal het angstige kind onbevreesder kunnen worden. De andere kant op werkt het net zo. Als een onbevreesd kind maar lang genoeg in een onveilige situatie gezet wordt zal het zich vanzelf ook steeds angstiger gaan voelen. Echter het is wel zo dat het een wisselwerking is met de omgeving en dat het temperament ook sterk een rol speelt bij hoe ver de eigenschappen zich ontwikkelen.
Omgevingsinvloeden
De belangrijkste omgevingsinvloed van vroeger is ons gezin. In deze periode leerde je jezelf ontwikkelen en kon je als het goed ging groeien. Als je in deze periode iets belangrijks mist dan kan dit in combinatie met je temperament grote gevolgen hebben voor hoe jij je ontwikkelt. Er zijn voor kinderen een aantal zaken die belangrijk zijn in het opgroeien tot een gezonde volwassene. Als een kind deze zaken te weinig kreeg in zijn jeugd kan dit belastend werken en bijdragen aan de totstandkoming van een schema. Een aantal factoren zijn dus belangrijk in de ontwikkeling van een kind. Wij noemen deze factoren schema domeinen.
Schema domeinen:
- Basisveiligheid – Het kind voelt zich veilig en geborgen bij de ouders en weet waar het aan toe is
- Verbondenheid met anderen – Het kind voelt zich verbonden en geliefd
- Autonomie – Het kind krijgt de ruimte om zijn eigen voorkeuren en wensen te onderzoeken en te ontwikkelen
- Zelfwaardering – Het kind voelt dat er van hem gehouden wordt en wordt gesteund in de voor hem belangrijke stappen en beslissingen
- Zelfexpressie – Het kind leert emoties uiten en goed met ze om te gaan
- Realistische grenzen – Het kind leert aanvoelen welke grenzen er zijn en waar zijn eigen grens ligt
Doordat het kind te kort is gekomen in een aantal schema domeinen kan dit leiden tot schema’s. Een voorbeeld hiervan is het schema falen/mislukken. Deze komt tot stand bij een tekort aan zelfwaardering en zorgt ervoor dat deze persoon zich een kluns voelt en altijd minder dan anderen op gebieden waar hij moet presteren. Hij voelt zich dus minderwaardig qua prestaties. Doordat we eerder hebben uitgelegd dat schema’s zo vertrouwd voelen willen veel mensen ze in stand houden. Dit gebeurd door te bevestigen, vermijden en compenseren. Bij iemand met het schema afhankelijkheid is diegene ervan overtuigd dat hij het zelf niet kan en voortdurend de ondersteuning van anderen nodig heeft. Vaak gaat deze persoon na het verlaten van het ouderlijk nest gewoon weer op zoek naar een partner waarop hij/zij kan steunen. Het schema wordt in stand gehouden en bevestigt. Bij belangrijke beslissingen vragen zij aan hun partner wat deze vind en nemen ze dit als uitgangspunt. Als het een vergaande vorm van afhankelijkheid is hebben mensen nooit hun eigen smaak leren ontwikkelen en dan is het extra moeilijk om te onderzoeken wat jij wil en wat je mening is. Kijk maar naar loverboys die de meisjes zo programmeren dat ze ook afhankelijk worden. Op het laatst kunnen ze soms letterlijk niet meer bedenken wat zij willen en staan ze zo in geprogrammeerd op de ander. Men kan het schema ook vermijden. Dit kan zijn dat je wel zelf beslissingen neemt en de dingen regelt maar voortdurend angst en druk voelt omdat je denkt dat je het niet kan. Deze angst stop je weg achter te veel drinken, roken, drugs gebruiken, werken of andere activiteiten. Schijnbaar gaat het goed want het lukt je toch allemaal. Aan het knagende gevoel van angst doe je zo echter niets en zo houdt je het schema in stand. De laatste manier om het schema in stand te houden is compenseren. Dit is de tegen afhankelijkheid en valt ook binnen het schema afhankelijkheid want het is het schijnbare tegendeel hiervan. Dit komt er op neer dat je nooit in staat lijkt mensen om hulp of advies te vragen en alles alleen moet doen. Je ontkent het stukje dat snakt naar een beetje gezonde afhankelijkheid, dat eens even wil stoppen en uitrusten en niet voortdurende druk wil voelen. Door te overcompenseren probeer je je afhankelijkheid te stoppen, je ziet je angst wel onder ogen maar schiet daardoor juist de andere kant op en verwerkt hem niet echt. Uiteindelijk gaat het er natuurlijk om dat je inzicht in je schema’s krijgt en deze kunt veranderen. We hebben al gelezen dat er op drie niveaus aan schema verandering gewerkt wordt; anders denken, anders voelen, anders gedragen. De volgende acht stappen dienen als rode draad bij het veranderen van je schema’s
- Identificeren en benoemen van je schema’s
- Begrijpen wanneer en hoe ze ontstaan zijn; waarom je ze ontwikkeld hebt.
- Het verwerken van wat je gebeurt, is of tekort gekomen bent.
- Onderzoeken wanneer je schema speelt in het dagelijks leven
- Het schema ontkrachten met rationele argumenten: in welk opzicht is deze situatie anders dan die van vroeger en welk schema herhaal ik
- Het doorbreken van het patroon ( nieuwe gedachten en gedragingen oefenen )
- Blijven experimenteren en volhouden
- Als het mogelijk is, aan het einde van je therapie: mensen vergeven.
Het veranderen van schema’s is kan een pittige opgave zijn. Het vraagt doorzettingsvermogen, discipline en de wil om te veranderen. Vooral omdat jij ze geleerd hebt om als kind te overleven. Wie geeft die nu zomaar op? Het is een moeilijke klus maar als je je schema’s hebt doorbroken leer je op een andere manier tegen de dingen aan kijken en je jarenlange destructieve patroon te doorbreken en zal je meer vrijheid voelen dan ooit tevoren.
